شهرسازی چیست؟

شهرسازی (Municipal Engineering) به مداخله و تنظیم فضا به منظور بهبود کیفیت زندگی ساکنان یک شهر اطلاق می شود. البته این تعریف عام شهرسازی است. به مجموعه ی روش‌ها و تدابیر ارزشمند و مفیدی که متخصصین امور شهری با کمک آن به بهبود وضعیت شهرها می پردازند، شهرسازی یا علم تنسیق شهرها نام دارد. به عبارتی می توان گفت: شهرسازی، مطالعه طرح‌ریزی و توسعه شهرها با در نظر گرفتن احتیاجات اجتماعی و اقتصادی با توجه به حداقل رساندن مشکلات شهری و پاسخ‌گویی به نیازهای عمومی جمعیت شهری است.

از آنجایی که شهرسازی میان رشته‌ای است، کاربرد این واژه برای آن صحیح است. گرایش طراحی شهری که شامل مباحث زیبایی‌شناسی و منظر شهری و در برخی موارد برنامه‌ریزی شهری است در کشور ایران در مقطع کارشناسی ارشد ارائه می شود. واحدهای درسی مهندسی آب و فاضلاب و مهندسی ترافیک و جامعه‌شناسی نیز در مقطع کارشناسی ارائه می شود. به همین دلیل می توان شهرسازی را میان رشته‌ای به حساب آورد. ار آنجایی که در برنامه‌ریزی شهری اسکیس و راندو و پرزانته و مباحث زیبایی شناختی کمتر وارد می‌شود و طراحان شهری بر این مباحث مسلط هستند، نمی توان رشته شهرسازی را را فقط به عنوان برنامه ریزی شهری محسوب کرد. تاریخچهٔ ساخت و کاربرد واژه شهرسازی در فارسی به دهه 20 شمسی، زمانی که کارشناسان آلمانی در ایران حضور داشتند، بازمی گردد. واژهٔ آلمانی شهرسازی، Städtebau با مفهوم مشابه ساخت و ساز شهر می باشد.

گرایش ها و مقاطع تحصیلی شهرسازی در ایران

رشته شهرسازی که معمولاً در ایران در مقطع کارشناسی ارشد ارائه می شود شامل: چهار گرایش مدیریت شهری، طراحی شهری، برنامه‌ریزی شهری و برنامه‌ریزی منطقه‌ای است. افراد در مقطع دکتری نیز تحت عنوان شهرسازی تحصیل می نمایند.

گرایش برنامه‌ریزی شهری

همان طور که گفته شد یکی از گرایش های رشته شهرسازی در مقطع فوق لیسانس، برنامه ریزی شهری است. این گرایش دوره ای است که طی آن دانشجویان شهرسازی دانش لازم برای تهیه طرح‌های توسعه شهری مورد نیاز را فرا می گیرند. بدین ترتیب قادر به قبول مسئولیت های مهمی از قبیل: رابط مناسب بین برنامه‌های دیگر شهرسازی باشند. تا از این طریق بتوانند نظارت و مراقبت بر توسعه پایدار شهری بر اساس سیاست ها و طرح‌های مصوب را بر عهده گیرند.

این دوره اهداف مشخصی دارد: گسترش دانش و مهارت برنامه‌ریزی شهری و تربیت نیروی انسانی آگاه و کار آمد به منظور ایفای نقش اساسی در هدایت توسعه شهری. تربیت نیروی انسانی متخصص و مورد نیاز برای رفع نیازهای مربوط به برنامه‌ریزی شهری. همچنین تقویت زمینه‌های علمی و فنی و تخصصی شهرسازی در حیطه برنامه‌ریزی شهری.

شهرسازی یک رشته تخصصی با ویژگی های میان رشته‌ای و زمینه‌های مختلفی از جمله برنامه‌ریزی شهری در ارتباط و هماهنگ و تنگاتنگ با برنامه‌ریزی منطقه ای، طراحی شهری، مدیریت شهری و برنامه‌ریزی مسکن است. تقویت این زمینه ها می‌تواند زمینه‌های رشد و تعالی این رشته در کشور را فراهم کند. به طوری که فارغ التحصیلان و دانش آموختگان این رشته در فرایند برنامه‌ریزی و بهبود شرایط زیست مناطق شهری می توانند نقش پررنگی داشته باشند. بدین ترتیب که با مشارکت در تهیه طرح های توسعه شهری و نظارت بر اجرای این طرح‌ها در فرایند شهرسازی نقش و وظیفه اجرایی بسزایی را ایفا کنند.

افرادی که در این رشته فارغ التحصیل می شوند، معمولاً در ادارات و سازمان های تابعه وزارت مسکن و شهرسازی، وزارت کشور، بنیاد مسکن ، شهرداری ها، دفاتر فنی استانداری ها و دفاتر مهندسین مشاور مشغول به کار شده و نقش بسزایی در تهیه و اجراء و نظارت بر اجرای طرح های توسعه شهری دارند.

گرایش برنامه‌ریزی منطقه ای

برنامه‌ریزی منطقه ای یکی دیگر از گرایش های شهرسازی است که طی این دوره، افراد دانش لازم برای تهیه طرح‌های توسعه منطقه ای و ناحیه ای مورد نیاز کشور را کسب می کنند. بدین ترتیب می توانند رابط مناسبی بین برنامه‌های دیگر شهرسازی بوده و نظارت و مراقبت بر توسعه پایدار منطقه ای و ناحیه ای بر اساس سیاست ها و طرح‌های مصوب را بر عهده می گیرند.

اهداف این دوره: گسترش دانش و مهارت برنامه‌ریزی منطقه ای و تربیت نیروی انسانی آگاه و کار آمد به منظور هدایت توسعه منطقه ای کشور است. همچنین در این دوره نیروی انسانی متخصص و مورد نیاز برای رفع نیازهای مربوط به برنامه‌ریزی منطقه ای در کشور به منظور تقویت زمینه‌های علمی و فنی و تخصصی شهرسازی در حیطه برنامه‌ریزی منطقه ای تربیت می شوند.

گرایش مدیریت شهری

عواملی از قبیل: نگرش جامع به سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌های توسعه شهری و نیز تدوین اهداف یکپارچه اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی در رأس سیاستگزاری و مدیریت شهری قرار دارد. برای دستیابی به چنین اهداف مهم باید نتایج و تبعات سیستم‌های شهری برای تغییرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی ارزیابی شود. این مستلزم تحولات اساسی در سازمان و تشکیلات برنامه‌ریزی و مدیریت شهری است. برای رسیدن به اهداف مدیریت شهری باید تعادل بین مراکز شهری بزرگ و کوچک و همکاری بین بخش‌های دولتی، عمومی و خصوصی ایجاد شود و استراتژی محلی نیز تدوین گردد.

امروزه در بیشتر نقاط دنیا با کمک تجربه و پژوهش، برای رویارویی با مشکلات توسعه شهری و محیط کشف و در طی این فرایند، مسیرهایی تعیین شده و نسبت به نحوه دستیابی به توسعه پایدار نیز بینشی به وجود آمده است. در مدیریت شهری، متخصصانی تربیت می شوند که قادر به ارائه روش‌هایی برای حل معضلات امروزی شهرها باشند.

محورهای دوره کارشناسی ارشد مدیریت شهری

• چگونگی بهبود محیط شهری با رویکرد مدیریت شهری
• روش‌های برتر تصمیم‌گیری محیط شهری
• روش‌های اجرای استراتژی محیطی و مدیریت شهری
• افزایش توان مدیریتی برای برنامه‌ریزی و مدیریت شهر
• روش‌های مؤثر برای بکارگیری منابع موجود در جهت مدیریت شهری پایدار

امروزه شهرهای سنتی در محدوده فضایی و عملکردی گذشته دیگر نیازهای کنونی سکونتگاه‌ها و ساکنین آن را نمی توانند تامین کنند. همچنین توان بهره‌برداری از امکانات نوین را نیز ندارند. از این رو ایجاد رشته مدیریت شهری ضرورت پیدا کرده است. همان طور که می دانید سگونتگاه‌های کنونی نیز در فضایی به مراتب گسترده‌تر و با عملکردها و نیازهای به مراتب پیچیده‌تر از گذشته عمل می‌کنند. بدین ترتیب هدف شهرسازی فراتر از ساماندهی کالبدی – فضایی یا اجتماعی – اقتصادی تعیین می شود و هدف بنیادی مدیریت شهری در دستور کار شهرسازی جدید قرار می گیرد. از این رو مدیریت شهری از نظر مقوله و ارزشی و عملکردی باید با اهداف و دیدگاه‌های جدید انطباق کامل داشته باشد.

گرایش طراحی شهری

مشخصات و ویژگی‌های طراحی شهری عبارتند از: تأکید بر جنبه‌های کالبدی و فضائی (سه بعدی) در ضمن توجه به جنبه‌های عملکردی شهر، تأکید بر عرصه عمومی، ارتباط با معماری، معماری منظر و برنامه‌ریزی شهری و کاربست در مقیاسهای مختلف ولی عمدتاً در مقیاس های بخشی از شهر و پروژه‌های بزرگ و کوچک شده.

اهداف طراحی شهری

طراحی شهری یک هدف کلی دارد که عبارتست از: نظم دهی ظاهری و عملکردی به سکونتگاه‌های انسانی.

هدف خاص و اصلی طراحی شهری را می توان کسب دانش تخصصی و مهارت حرفه‌ای است. نظم دهی ساختار شهر و عناصر عمده تشکیل دهنده آن، ترتیب، تنسیق و اصلاح بخش‌های تاریخی به معنی قابل استفاده کردن آن ها، طراحی ساختاری توسعه‌های شهری در مقیاس‌های مختلف. تأکید بر طراحی مبتنی بر اصول، قواعد و معیارهای شکل دهنده شهر به صورت تدریجی در طول زمان براساس آگاهی فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، حقوقی. ارتقاء کیفیت محیط شهری. توجه به چالش محلی ماندن و جهانی شدن. قابل زیست کردن و حیات بخشی فضاهای شهری و ایجاد مکان‌های با هویت مردمی. توجه به ملاحظات پایداری در طراحی فضاهای شهری.

اهمیت طراحی شهری به عنوان یک تخصص حرفه‌ای و یک رشته علمی بر هیچکس پوشیده نیست. به خصوص در دو دهه اخیر این رشته ضرورت و اهمیت زیادی پیدا کرده است. حاد شدن مسائل گوناگون شهرها و تنزل کیفیت آن ها و همچنین تلاش طراحان شهری برای فعال‌تر و غنی‌تر کردن دانش آن به منظور پاسخگویی مؤثرتر به نیازهای روزافزون جوامع کنونی در ارتباط با محیط‌های انسان ساخت باعث پراهمیت و پررنگ شدن این رشته شده است.

در ایران نیاز شدیدی به خدمات این حرفه در مقیاس‌ها، زمینه‌ها و برای اهداف گوناگون احساس می‌شود، ولی رشته طراحی شهری همچنان از جایگاه، موقعیت و هویت مناسبی برخوردار نیست. به همین دلیل است که پروژه‌های مختلف در نهایت به نتیجه مطلوبی که باید نمی رسند. از این رو باید تلاش زیادی برای آموزش افراد در زمینه طراحی شهری صورت گیرد تا بدین ترتیب شاهد رشد روزافزون شهرهای کشور در جهت مثبت باشیم.

شورای عالی شهرسازی چیست؟

شورای عالی شهرسازی و معماری ایران شورایی است که در وزارت آبادانی و مسکن تشکیل شد و از سال ۱۳۴۳ به ریاست عالیه فرح پهلوی آغاز به کار کرد. کار این شورا تعیین اولویت طرح‌ها، بررسی و تصویب آیین‌نامه‌های شهرسازی، و تعیین و تصویب معیارهای ساختمانی و بررسی قوانین شهرسازی است. هدف‌های اساسی این شورا نیز عبارتند از: برگزیدن سیاست همگانی شهرسازی و هماهنگ‌کردن برنامه‌های شهرسازی با برنامه‌های عمرانی؛ بررسی و تصمیم‌گیری دربارهٔ جلوگیری از گسترش بی‌رویه شهرها تا زمانی که طرح جامع برای آن‌ها تهیه نشده‌است و همچنین تهیه نقشه جامع برای شهرهای کشور و اجرای طرح‌های نام برده برای آن شهرها.

نرم‌افزارهای شهرسازی

پرکاربردترین نرم‌افزارهای مورد استفاده در رشته شهرسازی عبارتند از: جی آی اس، اتوکد، اس پی اس اس، اکسپرت چویس، سیتی انجاین نرم‌افزارهای سه بعدی مثل اسکچ آپ.

مطالب مرتبط:

معماری و شهرسازی در قرن بیستم